Nỗi hàm oan suốt 2000 năm của vị “Thiên cổ nhất đế” đến nay đã được hóa giải?
Về công trạng, sự nghiệp vĩ đại của Tần Thủy Hoàng ngày nay đã được nhiều người công nhận, tuy nhiên sự kiện Tần Thủy Hoàng “đốt sách chôn Nho” đến nay vẫn còn nhiều nghị luận, chê trách và lên án. Vậy rốt cuộc sự kiện này như thế nào?
Năm 221 trước Công nguyên, Tần Thủy Hoàng thống nhất sáu nước và cai trị đại thiên hạ. Ông lắng nghe lời khuyên từ Lý Tư và những người khác, lựa chọn một chữ từ “Tam Hoàng, Ngũ Đế” để tạo thành “Hoàng Đế” và tự xưng là “Trẫm”. Ông cũng chấp nhận thuyết “Ngũ Đức Chung Thủy”, cho rằng “Chu đắc Đức Hỏa, biểu tượng Quạ đỏ. Nay Tần thay Chu, thời của Đức Thủy”. Từ đó đổi tên sông Hoàng Hà thành “Đức Thủy”, quy định quần áo và biểu ngữ nên sử dụng màu đen để tượng trưng cho nước.
Tuy nhiên, người hiện đại mỗi khi nhắc đến “bạo chúa” đàn áp tư tưởng, người ta thường nghĩ đến Tần Thủy Hoàng “đốt sách chôn Nho”. Họ lập luận rằng ông tôn kính triết học Pháp gia, coi trọng quyền lực và khước từ văn hóa giáo dục. Nhưng trên thực tế, Tần Thủy Hoàng ngay từ nhỏ đã tìm cách thu phục các Nho sĩ, ngay cả kinh điển Nho gia cũng không phải bị hủy hoại dưới tay ông.
Các nhà sử học đã chỉ ra rằng việc “đốt sách” và “chôn Nho” thực tế là hai sự kiện độc lập gần như không liên quan đến nhau, người thực sự đốt sách và khiến các tác phẩm kinh điển không thể lưu truyền không phải là Tần Thủy Hoàng, vả lại người mà Tần Thủy Hoàng chôn cũng không phải là các Nho sĩ. Trong Sử Ký của Tư Mã Thiên chưa từng xuất hiện hai chữ “chôn Nho”, Tư Mã Thiên viết là “chôn thuật sĩ”.
Vào năm 212 trước Công nguyên, có hai thuật sĩ đã cố gắng chế tạo thuốc trường sinh bất tử cho Tần Thủy Hoàng, nhưng không chỉ không có hiệu quả, hai người còn lan truyền nhiều tin tức bất lợi cho Tần Thủy Hoàng. Trong cơn giận dữ, Tần Thủy Hoàng bắt giữ hơn 460 người liên quan và sau đó chôn tại Hàm Dương. Hơn nữa, vào thời Đông Hán có một học giả tên là Vệ Hoành, không chỉ đề cập đến “đốt sách chôn Nho” trong “Cổ văn thượng thư Tự”, mà còn viết thêm một câu chuyện chôn Nho trong “Chiếu định cổ văn quan thư Tự”. những câu chuyện này rất phổ biến trong triều đại Đường.
Về sự kiện đốt sách, sau khi Tần Thủy Hoàng thống nhất thiên hạ, nhiều quan thần chủ trương phục cổ (tức khôi phục chế độ phân phong xưa), phong đất kiến lập các nước chư hầu. Tuy nhiên, Thừa tướng Lý Tư lại đưa ra ý kiến phản đối, cho rằng thời đại đã thay đổi, các chế độ cũng nên điều chỉnh theo. Vì Tần quốc đã thành công vượt bậc, các học giả cũng không nên áp đặt quan niệm cổ xưa.
Do đó, ông đề xuất với Tần Thủy Hoàng rằng, trong dân gian chỉ được phép sưu tầm sách liên quan đến nông nghiệp, y học, chiêm tinh và các lĩnh vực tương tự. Sách sử nhà Tần thì cần giữ lại, sách sử nước khác thì phải đốt đi. “Thi Kinh”, “Thư Kinh” và sách của các học giả đạt đến bậc Tiến sĩ mới được giữ lại và lưu trữ tại cung Hàm Dương. Sách trong dân gian thì cần giao nộp lại trước thời hạn, ai muốn học luật thì phải bái quan làm thầy. Tần Thủy Hoàng hạ chiếu quy thuận, đây là toàn bộ chuyện “đốt sách”.
Tuy nhiên sau khi Tần Thủy Hoàng qua đời, Lưu Bang sáng lập triều đại Hán. Ông dẫn quân đội nổi dậy và tấn công vào Hàm Dương, khiến triều đại nhà Tần bị diệt vong. Sau đó Hạng Vũ kéo quân đội đến, tiến hành cướp phá và tàn sát ở Hàm Dương, thậm chí đốt cháy cung điện Hàm Dương, tiêu hủy những cuốn sách và các tác phẩm mà Tần Thủy Hoàng từng thu thập từ dân gian. Do đó các chuyên gia cho rằng, thực tế Hạng Vũ mới là người đốt sách, còn việc “chôn Nho” gần như chắc chắn là một sự hiểu lầm trong lịch sử, nhưng lại trở thành bằng chứng cho sự tàn ác của Tần Thủy Hoàng, khiến ông bị các thế hệ sau phỉ báng. Có lẽ đây chính là hậu quả của việc làm mất lòng các nhà trí thức, họ suýt chút nữa đã thành công biến một vị hoàng đế vĩ đại trong lịch sử thành một “bạo chúa”, và nỗi oan Doanh Chính Tần Thủy Hoàng kéo dài trong suốt 2000 năm.
Lan Chi biên dịch
Nguồn: soundofhope (Lý Tĩnh Nhu)