Hai người mẹ vĩ đại của hai bậc vĩ nhân dạy con như thế nào?

Thuở xưa có hai người phụ nữ phi thường là mẹ của Mạnh Tử và mẹ của Âu Dương Tu. Họ vĩ đại không chỉ ở sự từ bi, tấm lòng yêu thương con cái mà còn ở chỗ thấu tình đạt lý, có trí tuệ hơn người, biết nhìn xa trông rộng…

‘Mạnh Mẫu dạy con’ là một điển cố cho bậc mẫu nghi thiên hạ

Mạnh Mẫu vì muốn con rời xa hoàn cảnh trưởng thành không tốt mà quyết tâm chuyển nhà tới 3 lần. Mãi cho đến khi chuyển đến cạnh trường học của một khu dân cư có thuần phong mỹ tục, hai mẹ con mới chịu ổn định lại mà sống ở đó. Đây cũng chính là điển tích “Mạnh mẫu 3 lần chuyển nhà” lưu danh thiên cổ mà nhiều người đã biết, nay không cần phải nhắc lại nữa. Điều đáng bàn ở đây chính là tinh thần “Thân giáo” của bà.

Theo cuốn: “Hàn thi ngoại truyện“, ngay từ khi Mạnh Mẫu mang thai Mạnh Tử bà đã dạy con bằng ‘thân giáo’ (lấy thân làm mẫu). Bà nói: “Tôi mang thai con, chỗ không ngay chính không ngồi, thức ăn không cắt thái không ăn, đây gọi là thai giáo“.

Nhắc đến thai giáo có thể có nhiều người cho rằng nó là điều không thực tế, khoa học thực chứng hiện đại chưa thể chứng minh. Tuy nhiên đứng từ một góc độ khác mà nhìn, ít nhất có thể nhận thức một điều: Cuộc sống sinh hoạt của Mạnh mẫu là một bộ quy phạm đạo đức. Bộ quy phạm này đó là ‘Chính” (Đứng vững ngồi ngay, lời thực việc thẳng, ăn uống chính thường), tất cả mọi việc trong cuộc sống đều cần có sự chính thường, có chừng mực để dẫn dắt mà thành. Vậy Mạnh Mẫu đã thành được những gì? Chính là từ bỏ lợi ích vật chất để thiết lập lên nền tảng giáo dục.

Trong đó có một câu chuyện như sau: Hồi Mạnh Mẫu còn sống gần chợ, có một lần Mạnh Tử thấy hàng xóm mổ lợn, Mạnh Tử hỏi mẹ: ‘Hàng xóm giết lợn làm gì vậy?’, Mạnh Mẫu vì trong lúc đang bận nên đã tiện miệng trả lời Mạnh Tử rằng: “Để cho con ăn đấy”. Mạnh Tử thực sự đã tin lời mẹ nói nên rất nóng lòng đợi được ăn thịt. Mạnh Mẫu vì không muốn thất tín với con nên phải đành lòng bỏ số tiền dành dụm để trang trải cuộc sống ra mua thịt cho con ăn. Mạnh Mẫu làm như vậy là dạy Mạnh Tử trở thành một người quân tử nhất ngôn, sống có chữ tín.

Còn một câu chuyện nữa đó là một hôm Mạnh Mẫu đang ngồi dệt vải, khi ấy dệt đã sắp thành một tấm vải gấm thì Mạnh Tử đang học bỏ về, kêu chán không muốn học nữa. Mạnh Mẫu liền lấy kéo cắt tấm vải làm 2 đoạn để cảnh tỉnh Mạnh Tử. Làm người cần phải kiên trì cố gắng, không được bỏ dở giữa đường. Đối với Mạnh Tử mà nói, cách thức giáo dục của mẹ cũng vô cùng hiệu quả.

Đây là hai câu chuyện điển hình về cách dạy con của Mạnh Mẫu, thiết nghĩ nó chẳng hề rời xa thực tế. Trong hai câu chuyện, hai lần mất đi vật chất đều được đổi lại là bài học giáo dục sâu sắc đối với con cái.

Điều khiến cho người khác càng ấn tượng hơn nữa đó chính là việc Mạnh Mẫu có thể vượt qua những đạo lý thường tình, hy sinh lợi ích bản thân để cổ vũ cho con mình kiên trì nỗ lực. Mặc dù thời đại của Mạnh Mẫu là thời kỳ con người ta sẵn sàng từ bỏ lý tưởng của bản thân để phụng dưỡng cha mẹ. Mạnh Mẫu ngược lại lại giáo dưỡng con mình: “Nói về phụ nữ không được tự ý chuyên quyền mà phải có tam tòng tứ đức, nhỏ ở nhà thì thuận theo cha, lớn lên xuất giá theo chồng thì phải thuận chồng, khi chồng chết thì phải thuận theo con cái đó là Lễ. Nay con đã lớn khôn nên người, mẹ cũng đã già rồi. Con làm theo nghĩa của con, mẹ làm theo nghĩa của mẹ“. Mấy câu này của Mạnh Mẫu đã giúp Mạnh Tử giải tỏa được mối phân ưu của mình để lên đường chu du liệt quốc.

Mẹ Âu Dương Tu: Tự hào vì con bị giáng chức

Âu Dương Tu là nhà sử học, nhà văn nổi danh thời Bắc Tống. Khi ông lên bốn tuổi thì cha qua đời. Mẹ ông là Trịnh Thị ở vậy thủ tiết nuôi con ăn học. Mặc dù chỉ đọc qua mấy cuốn sách cổ nhưng nhờ có ý chí nghị lực phi thường, bà đã giáo dục được một người con tài đức, một điển hình mẫu mực của người quân tử thời xưa.

Sinh thời, cha của Âu Dương Tu đã nổi tiếng là một vị quan thanh liêm chính trực và hiếu khách. Trong nhà ông lúc nào cũng đông đúc người ra vào thăm hỏi, gia đình lúc đó cũng đủ ăn. Sau khi cha của Âu Dương Tu mất đi, gia cảnh dần dần trở nên bần hàn túng thiếu. Cuối cùng, hai mẹ con ông rơi vào cảnh “phòng không có một gian, đất không có một bờ”. Cô nhi quả phụ rơi vào cảnh ấy, quả thực là khó nạn không thể tưởng tượng được hết.

Nhưng mẹ của Âu Dương Tu là một người phụ nữ mạnh mẽ và có ý chí kiên cường. Bà tuy nghèo khó nhưng chí không tận, dựa vào bản thân mình cần cù làm lụng, một lòng nuôi con trai khôn lớn trưởng thành.

Năm Âu Dương Tu lên 6 tuổi, mẹ của cậu bắt đầu dạy cậu học chữ, đọc sách. Bà cũng giáo dục con về đạo lý làm người. Bởi vì nhà nghèo không có tiền mua giấy bút nên bà đã dùng cây sậy thay thế. Bà còn lấy cát trải trên nền đất để làm giấy rồi dạy con viết từng nét, từng nét… chữ. Đây cũng là nguồn gốc của câu thành ngữ: “Dùng sậy viết chữ mà dạy con nên người”.

Khi Dương Tu lớn hơn, mẹ đưa cậu đến nhà người hàng xóm để mượn sách về đọc, đôi khi còn sao chép lại nội dung của những cuốn sách ấy.

Năm này qua năm khác, Âu Dương Tu lớn dần lên thành đứa trẻ hiểu chuyện. Cậu bé thấu hiểu mẹ mình nên thường thường vừa học chữ đọc sách, vừa tận sức giúp mẹ làm việc nhà. Âu Dương Tu mặc dù hiểu chuyện nhưng cũng không biết được vì sao mẹ lại có quyết tâm và sức mạnh lớn như vậy để nuôi dưỡng mình.

Một lần, Âu Dương Tu đem thắc mắc này đến hỏi mẹ. Mẹ của cậu nói nói: “Sau khi cha con mất đi, mẹ có thể ở vậy nuôi con là bởi vì muốn cho con biết phẩm đức cao thượng của cha con. Mẹ thương cha con, cũng yêu thương con nên quyết tâm nuôi dưỡng con thành người có phẩm đức như cha của con vậy. Vì con, khổ hơn nữa mẹ cũng có thể chịu được”.

Lát sau, bà lại kể về thân thế của bản thân và cách đối xử của chồng mình cho con trai nghe:

“Lúc mẹ được gả về nhà họ Âu Dương, bà nội của con đã qua đời. Nhưng từ những kỷ niệm của cha con về bà nội, mẹ biết cha con là người hiếu thảo. Cha con ở nhà tôn kính người lớn, ở bên ngoài làm quan thì luôn công chính nghiêm minh. Ông không bao giờ làm việc qua loa, đại khái…

Cha con ban ngày làm việc, ban đêm xem án kiện đến đêm khuya mới ngủ. Đối với những người bị phán tội chết, cha con thường xem đi xem lại bản án nhiều lần. Bởi vì ông cho rằng mạng người là có liên quan đến Trời, không thể qua loa. Về sau này, bởi vì mệt nhọc quá độ mà mắc bệnh”.

Dừng lại lau nước mắt, bà kể tiếp: Cha con trước lúc lâm chung nói: “Ta không thể nhìn thấy con trai trưởng thành, hy vọng nàng sau này có thể nói với con trai rằng: ‘Làm người không thể tham tài cầu lợi, trong cuộc sống đừng truy cầu quá phận, phải hiếu kính người trên và có một tấm lòng lương thiện’. Đây là di ngôn của cha con để lại.

Âu Dương Tu nghe xong những lời của mẹ, trào nước mắt nói: “Con nhất định sẽ làm theo lời di huấn của cha để lại. Nhất định sẽ làm một người có phẩm đức cao thượng.”

Dưới sự giáo dục của mẹ, Âu Dương Tu đỗ đầu Tiến sĩ năm 24 tuổi. Ông từng giữ nhiều chức quan trọng yếu như: Hàn lâm học sỹ, Xu mật viện Phó sứ, Tham tri chính sự… Dưới triều vua Tống Thần Tông, ông được thăng tới chức  Binh bộ Thượng thư. Suốt quãng đời làm quan, Âu Dương Tu luôn nhớ lời di huấn và noi theo tấm gương phẩm đức của cha. Ông làm việc công chính vô tư và luôn trợ giúp người khác, giúp ích cho xã tắc.

Năm Khánh Lịch thứ ba, bởi vì cố gắng giúp đỡ Phạm Trọng Yêm giữ gìn tân pháp và bênh vực nhà cải cách; chống tham nhũng, bè phái; chỉ theo lẽ phải, không sợ bạo lực… nên ông bị giáng chức.

Âu Dương Tu lo lắng việc mình bị giáng chức sẽ khiến mẹ buồn phiền và suy nghĩ. Nhưng mẹ của Âu Dương Tu khi biết chuyện đã nói: “Con vì chính nghĩa mà bị giáng chức, không thể nói là không vinh dự. Nhà chúng ta đã quen với cảnh bần hàn túng thiếu. Chỉ cần tư tưởng của con không có gánh nặng, tinh thần không suy sụp thì mẹ đã rất hạnh phúc rồi.”

Lời nói ấy của mẹ Âu Dương Tu quả thực khiến cho không ít vị quan trong triều đình đương thời phải thốt lên rằng: “Có một người mẹ như thế, đứa con làm sao không vĩ đại được?”

Đối với xã hội hiện đại, ‘Vọng tử thành long’ (Mong con thành tài) đã trở thành một xu thế, các bậc cha mẹ không ngừng dùng đủ mọi biện pháp, dường như không điều gì là không làm. Thậm chí có người sẵn sàng buông bỏ nhân tâm, lấy giả làm thật, chỉ mong sao con mình có thể có chỗ đứng trong xã hội. Tuy nhiên cái được gọi là thành công đó, nó lại giống như hoa trong gương, trăng trong nước, chớp mắt thành hư không, được cái nhất thời mà mất đi cái mãi mãi.

Vốn dĩ cổ nhân giáo dục con cái trở thành bậc Hiền tài sử sách lưu danh, nghìn thu thơm tiếng đó là bởi họ biết ‘dĩ đức vi thủ’ (lấy cái đức làm đầu). Dùng đức để dạy con, dùng đức làm gốc rễ để phát triển cuộc đời.

Đường Minh/NTD.com/Dịch

Trịnh Sở Hùng – secretchina.com