Hoàng đế Khang Hy: 8 trí tuệ giáo dục con cái và tu dưỡng bản thân

Khang Hy Huyền Diệp tận tụy cả đời với sự nghiệp tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ, có thể nói ông đã dùng hết cả tâm huyết cùng tinh lực cuộc đời mình vào việc này…

Ngoài ra ông cũng vô cùng quan tâm đến việc giáo dục gia đình, cách thức mà ông sử dụng có thể nói là cũng gặt hái được không ít thành quả. Quan sát con cháu ông, từ Ung Chính đến Càn Long… với tư cách là hoàng đế, chúng ta có thể thấy được họ đều chịu ảnh hưởng không nhỏ từ tư tưởng giáo dục gia đình của ông.

Bình thường khi ở trong cung, Khang Hy thường xuyên dạy bảo hoàng tử hoàng tôn. Khi Ung Chính lên ngôi, ông thường nhắc lại lời dạy của Khang Hy, hơn nữa còn tổng hợp được 246 câu để biên soạn nên cuốn “Đình huấn cách ngôn”. Trong cuốn sách này có đưa ra 8 trí tuệ tuyệt vời mà Khang Hy để lại, trong giáo dục con cái hoặc tu dưỡng bản thân đều vô cùng hữu ích.

Có lòng tốt, làm việc thiện là bình yên và thanh thản nhất

Huấn viết: “Phàm là đối nhân xử thế, làm được nội tâm hạnh phúc vui vẻ đối với hết thảy mọi sự việc thì đó là điều may mắn. Nội tâm vui vẻ thì sinh ra ý niệm tốt, trong tâm tức giận thì sẽ sinh ra ý nghĩ bất hảo.

Người xưa có câu: “Một người mới nghĩ đến làm việc thiện, việc thiện ấy dù chưa làm được nhưng Thần thiện đã mang đến may mắn cho họ, một người xuất ra ác ý, việc ác tuy chưa làm nhưng đã có hung Thần đi theo”.

Nguyên văn: “Phàm nhân xử thế, duy đương thường tầm hoan hỉ, hoan hỉ xử tự hữu nhất phiên cát tường cảnh tượng. Cái hỉ tắc động thiện niệm, nộ tắc động ác niệm. Thị cố cổ ngữ vân: “Nhân sinh nhất thiện niệm, thiện tuy vị vi nhi cát thần dĩ tùy chi; nhân sinh nhất ác niệm, ác tuy vị vi nhi hung thần dĩ tùy chi”.

Niềm vui và thiện niệm khởi tác dụng rất lớn trên đường đời của mỗi chúng ta. “Người có thiện tâm thì Trời đất đều trợ giúp, phúc lộc cũng nương theo đó mà đến, Thần linh bảo vệ, tà ác tránh xa, mọi việc đều thành”. Bản thân mỗi chúng ta cũng đều có loại cảm thụ này.

Người ôm giữ thiện tâm thì tâm hồn lúc nào cũng vui vẻ sảng khoái. Người ôm giữ ác niệm thì tư tưởng tràn ngập sự phẫn nộ oán hận. Một người sống trên đời nên truy cầu đạt được nội tâm vui vẻ tường hòa. Để đạt được cảnh giới tư tưởng tốt đẹp này, cách tốt nhất là ôm giữ thiện tâm và làm việc thiện.

Cảnh giới cao của con người là “thận độc” (thận trọng khi ở một mình)

Huấn viết: ” ‘Đại học’, ‘Trung dung’ đều dạy bảo con người hãy thận trọng khi chỉ có một mình. Bởi vì đó là điều đầu tiên giúp con người có thể trở thành bậc Thánh hiền. Người đời sau nói rằng ‘không lấn phòng tối’. Cái ‘phòng tối’ này có hai tầng ý nghĩa; một là chỉ căn phòng tối của gia đình, hai là chỗ uẩn khúc trong tâm.

Người đứng trong phòng tối, người khác sẽ không nhìn thấy mặt, trong tâm có uẩn khúc, người khác không thể biết được. Làm một người quân tử, cần nghiêm khắc thực hiện điều này. Biết run sợ, thận trọng, nhất tâm cung kính, không nói mà tín thì dù phòng có bị dột cũng không cảm thấy hổ thẹn, làm một người chân chính cũng như bậc trượng phu”.

Nguyên văn: ““Đại học”, “Trung dung” câu dĩ thận độc vi huấn, thị vi thánh đệ nhất yếu tiết. Hậu nhân nghiễm kỳ thuyết, viết: “Bất khi ám thất.” Sở vị ám thất hữu nhị nghĩa yên: Nhất tại tư cư độc xử chi thì, nhất tại tâm khúc ẩn vi chi địa. Phu tư cư độc xử, tắc nhân bất cập kiến; tâm khúc ẩn vi, tắc nhân bất cập tri. Duy quân tử vị thử thì, chỉ thị tất nghiêm dã, chiến chiến lật lật, căng căng nghiệp nghiệp, bất động nhi kính, bất ngôn nhi tín, tư thành bất quý vu ốc lậu, nhi vi chính nhân dã phu!”

Người đời sau giải thích rằng, “không lấn át phòng tối” tức là không làm những việc đáng xấu hổ ở nơi mà người khác không nhìn thấy vậy.

Chỉ người quân tử có đức hạnh mới thời thời khắc khắc chú ý đến lời nói việc làm cùng ý nghĩ của bản thân, mới có thể cẩn trọng đối xử với mọi sự một cách lễ phép, bảo trì cảnh giác mọi lúc mọi nơi, không làm bất cứ chuyện gì sai trái khi ở một mình, loại trạng thái này khiến người cung kính, dù không nói gì nhưng cũng có thể khiến người tin tưởng. Đạt được vậy mới gọi là chính nhân quân tử “không lấn phòng tối”.

“Thận độc” – cẩn trọng, ngay chính khi ở một mình – chính là ngay cả khi không có sự hiện diện và giám sát của người khác, một người cũng có thể nghiêm khắc yêu cầu chính mình, không làm điều trái với lương tâm, trong ngoài bất nhất, làm việc không đúng sự tình; dù ở thời khắc nào cũng không buông lỏng yêu cầu đối với chính mình. Lục Cửu Uyên thời Nam Tống có nói: “Thận độc chính là không lừa gạt chính mình”.

Thời điểm thận độc là lúc bản thân đối đãi với chính mình, là lúc nhìn lại bản thân. Có thể làm được thận độc là người đã vượt qua chính mình. Lão Tử nói: “Thắng nhân giả hữu lực, tự thắng giả cường”, ý là thắng được người khác là người có năng lực, thắng được chính mình là mới là người mạnh mẽ. Nội tâm mạnh mẽ mới thực sự là người mạnh mẽ. Đây là một loại năng lực, cũng là một loại cảnh giới.

Người thông minh nhìn thế giới qua con mắt của người khác

Huấn viết: “Trẫm tòng bất cảm khinh lượng nhân, vị kỳ vô tri. Phàm nhân các hữu thức kiến. Thường dữ chư đại thần ngôn, đãn hữu sở tri, sở kiến, tức dĩ tấu văn, ngôn hợp hồ lý, trẫm tức gia nạp”.

Khang Hy muốn nói rằng, ông chưa bao giờ dám khinh thường người khác, nói người khác ngu dốt. Bởi vì mỗi người đều có sự hiểu biết của riêng mình. Ông cũng thường nói với quan đại thần, phàm là biết rõ cái gì, nhìn thấy cái gì cũng có thể tấu lên để ông biết, nếu thấy hợp lý ông sẽ vui vẻ nghe theo, hơn nữa còn khen thưởng.

Như câu nói, nghe toàn diện thì sẽ minh bạch, nghe một phần thì sẽ không hiểu rõ sự tình. Nhận thức của mỗi người đều có giới hạn. Mỗi người đều có sở trường riêng, đều có những trải nghiệm và hiểu biết của riêng mình. Vì vậy, nếu học được cách biết lắng nghe, nó tương đương với việc quan sát thế giới này bằng con mắt của người khác, cũng có thể nhìn rõ được bản thân một cách toàn diện và có độ cao nhất định.

Khổng Tử viết: “Ba người đi cùng ta nhất định sẽ có một người là thầy của ta, chọn cái thiện thì theo, cái không thiện thì sửa”. Lắng nghe góp ý của người khác chính là cách duy nhất để hoàn thiện bản thân và thăng tiến trong sự nghiệp.

Không việc như có việc, có việc như không việc

Huấn viết: “Phàm khi không có việc gì xảy ra thì trạng thái nên là giống như là sắp có việc, đề phòng khả năng phát sinh vấn đề, như vậy mới không phát sinh sự việc ngoài ý muốn. Nếu như trong thời điểm phát sinh sự việc ngoài ý muốn, nếu đạt được trạng thái bình thản ung dung như không có vấn đề gì xảy ra, khiến tinh thần bình tĩnh thì sẽ xử lý vấn đề được tốt, việc dù xấu cũng sẽ biến mất. Người xưa nói: “Trong tâm càng thận trọng, cẩn thận càng tốt, trong tác phong làm việc phải mạnh dạn, kiên quyết”. Gặp sự việc gì cũng nên dùng tâm thái này mà đối đãi”.

Nguyên văn: “Phàm nhân vu vô sự chi thì, thường như hữu sự nhi phòng phạm kỳ vị nhiên, tắc tự nhiên sự bất sinh. Nhược hữu sự chi thì, khước như vô sự, dĩ định kỳ lự, tắc kỳ sự diệc tự nhiên tiêu thất hĩ. Cổ nhân vân: “Tâm dục tiểu nhi đảm dục đại.” Ngộ sự đương như thử xử dã”.

Lão Tử nói: “Kỳ vị triệu dịch mưu”, khi sự việc còn chưa có những dấu hiệu rõ ràng, mới dễ mưu sự. Dẫu là việc gì, khi ổn định sẽ khá dễ duy trì, khi sự việc chưa có dấu hiệu thay đổi, mới dễ dàng mưu tính. Lúc yếu nhược mới dễ phân giải, khi còn nhỏ mới dễ tiêu trừ. Người không biết lo xa, ắt có cái hoạ gần, vậy nên con người cần phải có ý thức phòng ngừa hoạ hại. Tô Triệt thời Bắc Tống có nói: “Vô sự tắc thâm ưu, hữu sự tắc bất cụ”.

Ý là lúc bình an vô sự thì cần biết lo xa, lúc có việc xảy ra mới không lo sợ. Người có danh vọng từ xưa đến nay đều là người có khí chất biết nhìn xa trông rộng, khi gặp chuyện kinh thiên động địa, lòng sẽ yên tĩnh như nước, bình tĩnh đối phó. Họ đưa ra quyết định một cách trầm tĩnh, như vậy mới có thể xử lý thành công sự việc.

Tự tiết chế mới có thể nâng cao chất lượng cuộc sống

Huấn viết: “Ăn uống điều độ, thực hiện nghiêm ngặt mỗi ngày là cách tốt để tiêu trừ bệnh tật”.

Nguyên văn: “Tiết ẩm thực, thận khởi cư, thực khước bệnh chi lương phương”.

Khang Hy cũng cho rằng cần phải “sống quy củ”, không được “tham ăn”, “tham ngủ”, càng cần hạn chế “tiệc tùng”. Chỉ có “trong sinh hoạt hàng ngày, ăn uống điều độ, nóng lạnh thích hợp, như vậy mới có lợi cho cơ thể mà trường thọ”.

Kỳ thực Khang Hy muốn nói với thế hệ sau về tầm quan trọng của tự “tiết chế”. Tự tiết chế bản thân là nền tảng của cuộc sống. Nó không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn cho phép mỗi người nâng cao sức đề kháng và tránh xa bệnh tật.

Nhận sai và sửa sai là cơ hội phát triển

Huấn viết: “Là một con người, ai có thể không mắc sai lầm? Thế nhưng, trong cuộc sống hiện tại, nhiều người trong chúng ta phạm phải sai lầm nhưng lại không muốn thừa nhận bản thân đã sai. Tất nhiên, thực tế cũng có người không như vậy. Người này trong lúc nói chuyện bỗng quên đi lời dạy này mà đổ lỗi và oán trách người khác.

Tuy nhiên, khi sự việc qua đi, anh ta sẽ lại chủ động nhận sai, nói rằng: “Đây là lỗi của tôi!”. Cũng bởi hành động này của anh ta mà đối phương cảm động, trong lòng thấy áy náy… Nói chung thì, người có thể thừa nhận sai và gánh chịu sai lầm, hầu hết họ đều là người có đức hạnh cao thượng”.

Nguyên văn: “Phàm nhân thục năng vô quá? Đãn nhân hữu quá, đa bất tự nhâm vi quá. Trẫm tắc bất nhiên. Vu nhàn ngôn trung ngẫu hữu di vong nhi ngộ quái tha nhân giả, tất tự nhâm kỳ quá, nhi viết: “Thử trẫm chi ngộ dã.” Duy kỳ như thử, sử lệnh nhân đẳng cánh chí vi sở cảm động nhi tự giác bất an giả hữu chi. Đại phàm năng tự nhâm quá giả, đại nhân cư đa dã”.

Có thể không khó để tìm ra lỗi lầm của bản thân, nhưng không phải ai cũng có thể thành thật đối diện và sửa sai. Mắc phải sai lầm cũng không có gì đáng sợ, nhưng sợ nhất chính là giấu bệnh sợ thầy thuốc, lừa mình dối người. Một người nếu như có thể thấy rõ lỗi lầm của mình, thẳng thắn thừa nhận, tích cực sửa sai, người này sẽ có thành tựu trên con đường tu luyện. Khi phạm phải sai lầm nhưng không chịu thừa nhận, lại càng không có ý nghĩ sửa sai, đây là một thói quen vô cùng xấu.

Cẩn thận sẽ giúp cuộc sống được an ổn

Huấn viết: “Một người đối diện với hết thảy sự việc sắp xảy ra, cho dù là chuyện lớn hay nhỏ, đều cần phải quan sát và nghiên cứu hết sức cẩn thận, có như vậy mới không đem đến những rắc rối về sau”.

Nguyên văn: “Phàm nhân vu sự vụ chi lai, vô luận đại tiểu, tất thẩm chi hựu thẩm, phương vô di lự”.

Một người muốn thành tựu sự nghiệp lớn hay nhỏ, điều này có quan hệ mật thiết đến mức độ cẩn thận của anh ta. “Quản tử” viết: “Mức độ cẩn thận của một người nhỏ thì sự nghiệp gây dựng được cũng nhỏ.

Mức độ cẩn thận lớn thì sự nghiệp gây dựng được cũng lớn”. Thận trọng là phẩm chất không thể thiếu của một người làm nên việc lớn. Gia Cát Lượng cả đời cẩn thận, Tăng Quốc Phiên lấy thân làm mẫu, thận trọng từ lời nói đến việc làm, cẩn thận từ đầu đến cuối mới có thể giúp họ vượt qua bao nhiêu phong ba bão táp và trở thành bậc Thánh hiền.

Chịu khổ là phúc

Huấn viết: “Người sống trên đời đều thích an nhàn và ghét khổ cực. Kỳ thực, một người phải trải qua nhiều khổ cực mới cảm nhận được sự an nhàn thật sự. Nếu một người chỉ truy cầu an nhàn mà không tìm kiếm sự tiến bộ, vậy thì người này cũng sẽ không hiểu được an nhàn thật sự là như thế nào. Người như vậy chỉ cần nếm thử một chút khổ ải đã cảm thấy không thể chịu đựng được.

“Kinh dịch” có viết: “Thiên đạo vận động ngày đêm không ngừng nghỉ, vòng đi vòng lại, trong quá trình ấy mà trường tồn phát triển. Người quân tử làm theo Thiên Đạo, không ngừng vươn lên”. Theo quan điểm này, Thánh nhân coi cực khổ là nguyên nhân đem đến phúc lành, coi an nhàn là nguyên nhân đem đến tai họa”.

Nguyên văn: “Thế nhân giai hảo dật nhi ác lao, trẫm tâm tắc vị nhân hằng lao nhi tri dật. Nhược an vu dật tắc bất duy bất tri dật, nhi ngộ lao tức bất năng kham hĩ. “Cố dịch” hữu vân: “Thiên hành kiện, quân tử dĩ tự cường bất tức.” Do thị quan chi, thánh nhân dĩ lao vi phúc, dĩ dật vi họa hĩ”.

Mạnh Tử viết: “Sống trong gian nan khổ cực, chết mới có thể yên vui”. Trong thời điểm thuận lợi, hầu hết mọi người sẽ vô tình quên nhìn xét lại sự việc, quên mất việc cần phải cẩn thận, quên cố gắng vươn lên, dẫn đến ngày càng muốn an nhàn hưởng lạc, tâm tự mãn ngày càng tăng, cuối cùng là trở nên sa đọa và thất bại. Đây là bản tính tự nhiên của con người. Nghịch cảnh sẽ dẫn khởi tiềm lực con người, cũng khiến con người cẩn trọng từng bước một, ý chí vươn lên tròn đầy. Cho nên, chịu khổ là điều hạnh phúc. Sở dĩ một người cảm thấy khổ là bởi tâm chí anh ta chưa được nung luyện đủ. Chịu khổ chính là cách tốt nhất để tu dưỡng bản thân.

Nguồn: DKN