Đằng sau hành vi “nghiện” là một bản thân đang bị tổn thương

Có câu nói rằng: “Hãy nhớ mỗi vết thương qua đi cũng là lúc bạn đang tiến gần hơn đến với sự trưởng thành”.

Tôi thấy ngày càng có nhiều người bị “nghiện” cuộc sống một cách nhẹ nhàng: Biết rằng một số thực phẩm không tốt cho sức khỏe, nhưng không thể kiểm soát bản thân và ăn rất nhiều. 

Ban đầu có ý định tiết kiệm tiền, nhưng không kiềm chế nổi đã mua đủ thứ thứ không cần thiết; Dù có việc quan trọng phải làm trước mắt nhưng lại không nỡ đặt điện thoại di động xuống; Định xem thêm một tập nữa trước khi đi ngủ nhưng lại vô tình xem đến lúc nửa đêm.

Những điều này tuy không nghiêm trọng nhưng nếu xảy ra thường xuyên hơn sẽ khiến cuộc sống của bạn bị xáo trộn.

Nỗi đau lớn nhất của hành vi nghiện là chúng ta biết nó là xấu nhưng lại không thể kiểm soát được bản thân. Quá trình này khiến mọi người phải vật lộn và tiêu tốn bản thân. Theo thời gian, mọi người sẽ trở nên thất vọng và thậm chí ghét chính mình vì điều đó.

Tại sao bạn không thể kiểm soát nó? Tôi có phải là người yếu đuối không? Làm thế nào để thay đổi nó?

Trên thực tế, xét về mặt tâm lý học: Khi trạng thái nội tâm của một người rối loạn và đau đớn, người đó dễ có xu hướng sa vào hành vi gây nghiện vì nó có chức năng “thoát khỏi nỗi đau”. Để thoát khỏi cơn nghiện, chúng ta cần học cách nhìn và đối mặt với nỗi đau từ bên trong.

1. Điều quan trọng là nhìn được nỗi đau bên trong của “cơn nghiện” 

Chúng ta thường nghĩ rằng một người không thể cai nghiện là để theo đuổi niềm vui. 

Gần đây Lan Lan có chút kỳ lạ. Trước đây, cô luôn đi ngủ đúng giờ vào khoảng 11 giờ đêm, nhưng gần đây, cô không những không buồn ngủ về đêm mà còn luôn muốn ăn.

Dù đôi lúc không đói nhưng cô vẫn gọi đồ ăn nhanh, ăn thịt nướng và đồ ăn nhẹ, mãi đến sau 1 giờ mới nằm xuống giường. Nhưng cô vẫn chưa ngủ và bắt đầu duyệt các ứng dụng mua sắm. 

Lần nào cô ấy cũng mua rất nhiều thứ dù không dùng đến và mãi đến hơn 2 giờ mới bỏ điện thoại xuống mới đi ngủ. Không lâu sau, cô tăng cân nhiều và mua rất nhiều thứ không cần thiết.

Lan Lan rất buồn bực, cô cảm thấy chuyện này không ổn, nhưng lại không thể khống chế được chính mình. Cô vừa xấu hổ vừa tự trách mình, cảm thấy mình thật sự là một kẻ nhu nhược, chỉ biết hưởng thụ.

Tôi hỏi cô ấy: “Nếu bạn nghĩ về điều đó, khi bạn ăn và mua đồ, bạn có thực sự cảm thấy hạnh phúc không?”

Cô suy nghĩ một lúc rồi trả lời: “Lúc đầu cũng thấy dễ chịu, nhưng về sau thấy như chỉ ăn và mua một cách máy móc, không cảm thấy gì nhiều cả”.

Khi con người nghiện những hành vi gây nghiện, khoái cảm chỉ là một phần của trải nghiệm và có một trải nghiệm khác đằng sau nó rất dễ bị bỏ qua: cảm giác tê liệt.

Khi một người tiếp tục nghiện, thường là vì họ tiếp tục chịu đựng nỗi đau nên không muốn đối mặt. 

Tôi nói với Lan Lan: “Thực ra nhu cầu thực sự của em có thể không phải là theo đuổi khoái lạc mà là thoát khỏi đau khổ”.

Sau khi trao đổi sâu, tôi được biết dạo này cô ấy bận công việc và thường xuyên phải viết báo cáo khi về nhà. Cảm giác cáu kỉnh và lo lắng khi phải làm thêm giờ đã bao trùm cô ấy rất sâu sắc.

Ăn đồ ăn nhẹ vào đêm khuya và mua sắm bề ngoài chỉ để lấp đầy dạ dày và bổ sung những nhu cầu thiết yếu hàng ngày, nhưng chúng còn có mục đích sâu xa hơn: thoát khỏi những cảm xúc khó chịu.

Chỉ khi ăn đồ ăn khuya và đi mua sắm, cô mới cảm thấy bình yên trong thời gian ngắn nên trở nên nghiện “ăn” và “mua”.

Lan Lan cũng cố gắng ép mình không ăn hay mua bất cứ thứ gì, dù gần như không thể làm được nhưng cô vẫn không thể không xem phim đến tận đêm khuya.

Thực tế, trong cuộc sống có rất nhiều thứ có thể làm tê liệt nỗi đau và khiến con người nghiện, chẳng hạn như xem video ngắn, uống rượu, chơi game, v.v.

Nhiều khi chúng ta không thể trực tiếp cai nghiện vì chúng ta chưa thể đối mặt với nỗi đau đằng sau nó.

Cũng giống như Lan Lan, nếu không ăn không mua, cô sẽ bị lo lắng lấn át, không có cách nào đối mặt. Thế nên cô vẫn ăn uống mua sắm không kiểm soát, hoặc chuyển sang xem phim truyền hình và những thứ khác.

Vì vậy, nếu muốn thoát khỏi cơn nghiện, việc chỉ ép bản thân kiểm soát hành vi của mình thường không có tác dụng mấy. Điều quan trọng là nhìn thấy nỗi đau đằng sau nó.

2. Ba nỗi đau khiến người ta muốn trốn chạy

Nỗi đau đằng sau hành vi gây nghiện thường rơi vào ba loại: Cảm xúc đau đớn, sự trống rỗng và cô đơn, nỗi đau khi cảm thấy “Tôi không ổn”.

Trong số đó, Lan Lan thuộc loại đầu tiên. Ở đây chúng ta sẽ lần lượt nói về hai loại còn lại.

Loại thứ hai là sự trống rỗng và cô đơn

Loại đau này thường ít trực tiếp và ít dữ dội hơn nhưng vẫn không thể chịu đựng được.

Đó là trường hợp của Tiểu Mai, một vị khách mà tôi từng gặp: Cô là tổng giám đốc của một cơ sở giáo dục và thường rất bận rộn trong công việc, cô điềm tĩnh và can đảm, luôn che giấu mặt thật và dễ bị tổn thương của mình.

Tiểu Mai cảm thấy tính cách của chồng quá yếu đuối, không thể làm chỗ dựa cho cô. Kể từ khi sinh con trai, cô đã tập trung vào việc nuôi dạy con cái và không có sự giao tiếp chân thành với chồng.

Hai năm qua, khi con trai vào đại học, Tiểu Mai cảm thấy trong lòng trống rỗng, dường như không có ai có thể nói chuyện với trái tim cô.

Vô tình, cô bị ám ảnh bởi việc mua quần áo, túi xách và xem các chương trình phát sóng trực tiếp về mua sắm bất cứ khi nào có thời gian.

Sau khi mua rất nhiều thứ, cô thậm chí còn không bao giờ mặc chúng ra ngoài, thay vào đó cô cất chúng trong tủ. Căn phòng gần như đầy ắp, thậm chí đi lại cũng khó khăn. Nhưng cô vẫn không muốn vứt nó đi và tiếp tục mua những cái mới.

Trên thực tế, mọi người đều háo hức với các mối quan hệ. Nếu xung quanh họ thiếu những mối quan hệ chất lượng giữa các cá nhân, mọi người sẽ chuyển sang xây dựng mối quan hệ với những thứ khác.

Cũng giống như Tiểu Mai, cô ấy điên cuồng mua quần áo và túi xách nhằm lấp đầy sự trống trải do thiếu mối quan hệ. 

Loại hành vi gây nghiện này chỉ là một cách ít tốn kém để xây dựng mối quan hệ và khó mang lại cho con người sự thoải mái thực sự về mặt tinh thần.

Nhưng nhiều người không nhận ra điều này và lầm tưởng rằng hành vi gây nghiện có thể mang lại cho họ sự thoải mái nên họ mắc kẹt trong đó.

Giống như Tiểu Mai, cô thường nghĩ: Mua chiếc váy này xong, mình sẽ hài lòng. Sự thật là, nhu cầu cốt lõi thực sự của cô ấy là xây dựng mối quan hệ với mọi người và việc mua sắm chỉ có thể làm nổi lên bề mặt của sự trống rỗng đó.

Nếu bạn không nhận thức được điều này, bạn sẽ luôn chìm đắm trong đó. Trong cuộc sống, một số người cô đơn, không có việc gì làm sẽ dễ nghiện cờ bạc, game.

Loại thứ ba là nỗi đau khi cảm thấy “Tôi không ổn”

Loại đau đớn này được gây ra bởi giá trị thấp dai dẳng và lòng tự trọng thấp. Khi một người vô cùng bất mãn với bản thân và bất lực trước thực tế, họ sẽ theo đuổi cảm giác giá trị kém chất lượng thông qua hành vi gây nghiện.

Người họ hàng của tôi, Tiểu Kiệt, là một học sinh trung học luôn nghiện chơi game trên máy tính. Có lần tôi đến nhà họ và xem cậu chơi game. Tôi thấy rằng mỗi khi cậu đánh bại người chơi của đối thủ, cậu sẽ rất phấn khích, sau đó gửi tin nhắn chế nhạo đối thủ: “Cái gì, đó là tất cả những gì cậu có à?”, “Ngươi thật là kẻ thua cuộc, đầu hàng ngay!”

Tiểu Kiệt rất nghiện sức mạnh của chính mình trong trò chơi.

Một lúc sau, bố mẹ cậu đến và yêu cầu cậu làm bài tập về nhà. Tiểu Kiệt bất lực tắt máy tính, đôi mắt cậu như mất đi ánh sáng, cả người như héo úa.

Vào thời điểm này, cha mẹ cậu đang phàn nàn về nhiều vấn đề khác nhau của cậu, bao gồm tư thế ngồi không đúng, chữ viết xấu, điểm kém và tình trạng mất ý thức trong học tập.

Sau đó, lại thở dài: Tại sao Tiểu Kiệt không thể nghiện học?

Lúc đó, tôi chợt hiểu tại sao cậu lại như vậy. Một khi biết được, tất cả những gì cậu ấy cảm thấy chỉ là “Tôi không ổn”. Chỉ có trò chơi mới có thể khiến cậu cảm thấy tốt hơn về bản thân, và cậu sẽ tự nhiên trở nên nghiện trò chơi. 

Đúng là hành vi gây nghiện không thể khiến con người thực sự trở nên mạnh mẽ, nhưng nó thường có thể khiến con người có ảo tưởng “dễ dàng trở nên mạnh mẽ”.

Một ví dụ khác là những bộ phim truyền hình ngắn nổi tiếng gần đây, hầu hết đều kể về những người bình thường dễ dàng đạt đến đỉnh cao của cuộc đời, khiến khán giả tham gia và trải nghiệm cảm giác sảng khoái khi ngược gió khiến người ta nghiện.

Nếu bạn mù quáng thoát khỏi những nỗi đau này, hành vi gây nghiện sẽ không dừng lại. Chỉ bằng cách học xác định nỗi đau thực sự đằng sau hành vi gây nghiện, chúng ta mới có thể từ bỏ hành vi gây nghiện.

3. Hãy ít chỉ trích hơn và hiểu biết hơn

Nhìn thấy nỗi đau đằng sau cơn nghiện có nghĩa là trước tiên chúng ta cần học cách hiểu bản thân mình. Đừng tự trách mình quá nhiều. Thay vào đó, hãy thấy rằng bạn đang ở trong thời điểm khó khăn và bất lực, bạn đang nóng lòng tìm kiếm sự hỗ trợ nhưng lại tạm thời tìm sai đường.

Một số người có thể thắc mắc: Tôi nghiện thì rõ ràng là tệ rồi. Chẳng phải tôi đáng bị lên án sao?

Trên thực tế, quả thực có rất nhiều người, khi đã nghiện liền bắt đầu công kích chính mình: Tại sao mình lại tệ hại, sa đọa đến vậy?

Nhưng bạn sẽ thấy rằng làm như vậy vẫn khó giảm cơn nghiện, thậm chí có thể khiến cơn nghiện trở nên tồi tệ hơn. 

Có một câu chuyện ngắn gọn trong “Hoàng tử bé” về nguyên nhân của vòng xoáy nghiện ngập. Một ngày nọ, hoàng tử bé nhìn thấy một người nghiện rượu và hỏi tại sao lại uống rượu

Người say rượu: “Bởi vì tôi muốn quên”.

Hoàng tử bé: “Anh muốn quên điều gì?”

Người say rượu: “Tôi muốn quên đi sự xấu hổ của mình”.

Hoàng tử bé: “Sao anh lại xấu hổ?”

Người say rượu: “Bởi vì tôi uống rượu…”

Đối với nhiều người nghiện, hành vi gây nghiện hiện tại có thể là cách duy nhất để họ thoát khỏi nỗi đau vào lúc này.

Và nếu xấu hổ về điều đó, anh ta sẽ phải chịu nỗi đau mới, rồi tiếp tục dùng những hành vi gây nghiện để trốn thoát, khiến vòng luẩn quẩn lại tiếp tục.

Trên thực tế, chúng ta nên hiểu rằng mặc dù hành vi gây nghiện là không tốt nhưng đó cũng là khoảnh khắc mà ai cũng sẽ trải qua.

Suy cho cùng, ai cũng có thể gặp phải nỗi đau trong đời, và không ai có thể đảm bảo rằng họ sẽ luôn có cách đúng đắn để thoát khỏi nỗi đau.

Quay lại ví dụ trước của Lan Lan, tôi nói với cô ấy: “Thực ra việc cảm thấy cáu kỉnh khi làm thêm giờ hoặc chán nản trong công việc là điều bình thường”.

“Khi cảm thấy không thoải mái, bạn muốn trút giận và trở nên nghiện một số thứ. Đây thực ra là bản chất của con người”. Việc các hành vi gây nghiện tồn tại trong thời gian ngắn là điều bình thường”.

Nghe xong, Lan Lan bớt vướng mắc hơn. Một mặt, cô đang tìm kiếm những cách tốt hơn để giải tỏa căng thẳng, mặt khác cô cũng chấp nhận rằng mình sẽ nghiện trong một thời gian.

Ít vướng mắc hơn, việc phụ thuộc vào việc “ăn” và “mua” của cô cũng trở nên ít quan trọng hơn một chút.

4. Xây dựng lại cuộc sống và thoát khỏi cơn nghiện

Sau khi chúng ta hiểu rõ bản thân và xoa dịu những cảm xúc đau đớn đó, bước tiếp theo là sử dụng một số mẹo khác để giải tỏa cơn nghiện.

Nhận biết cảm xúc đằng sau nó

Khi thấy mình nghiện một thứ gì đó, bạn có thể ép mình dừng lại, sau đó ngồi xuống và “viết tự do” bằng bút và giấy.

Hãy ghi nhận những cảm xúc hiện lên trong đầu bạn ngay bây giờ, cho dù chúng đang cáu kỉnh, cô đơn hay chán nản bản thân… và bộc lộ chúng. Điều này có thể giúp bạn nhìn thấy những cảm xúc bị đè nén của mình.

Làm mọi việc với những phản hồi tích cực

Thay vì “làm thế nào để ngừng hành vi gây nghiện”, điều chúng ta nên nghĩ đến là “tôi sẽ làm gì nếu không thực hiện hành vi gây nghiện”.

Sở dĩ những hành vi gây nghiện khiến con người sa sút là vì dù chúng ta dành nhiều thời gian để thực hiện chúng nhưng lại không có phản hồi tích cực thực tế nào.

Game có hay đến mấy thì thực tế vẫn rất tệ. Vì vậy, bạn có thể sắp xếp cho mình thực hiện một số việc đơn giản mà thực sự có thể cải thiện tình trạng của bạn.

Ví dụ, mỗi ngày tập thể dục 10-20 phút, viết nhật ký, chụp ảnh, tập thư pháp, thiền định,… Ngưỡng không nên quá cao để người bình thường có thể hành động dễ dàng hơn.

Những điều này có thể làm cho con người trở nên tốt hơn một chút và cụ thể hơn, từ đó đạt được một chu kỳ tích cực.

Kết nối với mọi người

Kết bạn, thể hiện bản thân, tham dự các sự kiện và kết nối với những người bạn quan tâm.

Một mặt, điều này có thể khiến chúng ta bớt cô đơn hơn. Mặt khác, những kết nối tích cực sẽ tiếp thêm sức mạnh cho mọi người và giảm bớt cơn nghiện.

Trong câu chuyện của Tiểu Mai, sau đó cô ấy đã cố gắng kết nối với tôi thông qua tư vấn, đồng thời cô ấy cũng cố gắng tham gia một lớp học nhạc cụ để kết nối với những người khác bằng con người thật của mình. 

Sau khi nội lực được phục hồi, cô bắt đầu đối mặt lại với mối quan hệ với chồng, bày tỏ tình cảm, giải quyết những rào cản trong quá khứ và kết nối lại với chồng. Cô dần nhận thấy ham muốn mua sắm của mình giảm dần.

Bởi vì sự kết nối của cô với mọi người tăng lên và cảm giác trống rỗng giảm đi, cô không còn cần phải đi mua sắm để thoát khỏi sự cô đơn nữa.

Định hình lại tiêu chí đánh giá

Giống như trường hợp của Tiểu Kiệt, sau này tôi đã nhắc nhở cha mẹ cậu ấy rằng tiêu chuẩn quá cao sẽ khiến trẻ khó thoát khỏi cơn nghiện. Họ nên học cách nhìn thấy những tiến bộ nhỏ trong việc học tập của con mình, để chúng không phải luôn trốn tránh vì lý do đó. 

Điều này cũng đúng với người lớn. Khi chúng ta lần đầu tiên cố gắng thoát khỏi cơn nghiện và làm những điều mới cũng như gặp gỡ những người mới, mọi việc chắc chắn sẽ không suôn sẻ. Đừng cảm thấy tồi tệ về bản thân vì điều đó. Ngược lại, chúng ta nên nhìn thấy sự quý giá của chính mình.

Bởi đó là điều tuyệt vời đối với những ai vẫn sẵn sàng suy ngẫm và tìm cách thay đổi bản thân khi gặp phải nỗi đau.

Tôi muốn nói với bạn, khi phát hiện mình có hành vi gây nghiện, bạn đừng quá vội vàng và đổ lỗi cho bản thân. Đây là tín hiệu nhắc nhở bạn hãy chăm sóc trái tim mình. Đây cũng là cơ hội để bạn trưởng thành, mong bạn có thể chân thành nhìn nhận nỗi đau, vượt qua khó khăn và giành lại quyền làm chủ cuộc đời mình.

Thùy Dung biên dịch

Nguồn: aboluowang (Lí Hoa)