Luận hào kiệt: “Hoàng đế” Viên Thuật – tấm gương thất bại nghìn năm của những người lãnh đạo
Viên Thuật – tấm gương thất bại nghìn năm của những người lãnh đạo…
Trong Tam Quốc Diễn Nghĩa (TQDN), những đoạn nào có Viên Thuật đều khiến cho người xem buồn cười. Viên Thuật có lẽ không xứng được góp mặt trong danh sách “anh hùng hào kiệt” của Tam Quốc Diễn Nghĩa, nhưng sự có mặt của ông bên cạnh những tấm gương nhân nghĩa, tiết tháo hay trí dũng song toàn cũng có tác dụng làm nổi bật những phẩm chất tốt đẹp ấy của những anh hùng Tam Quốc.
Người ngồi ở ngôi cao mà bất xứng như Thuật từ xưa không ít, mà nay cũng vẫn nhiều. Câu chuyện của Thuật cũng có thể được dùng làm bài học cho muôn đời. Vì thế cũng cần dành cho Viên Thuật đôi lời bàn luận.
Cũng không loại trừ trường hợp La Quán Trung đã có một định kiến nào đó với Viên Thuật trong TQDN, vậy nên người viết đã lật lại những trang ghi chép về nhân vật này trong Tam Quốc Chí của Trần Thọ và phần bổ sung của Bùi Tùng Chi. À thì ra, Viên Thuật chính là như vậy, không còn nghi ngờ gì nữa, La Quán Trung đã miêu tả trung thực về con người này.
Viên Thuật – tự Công Lộ, là con của Tư không Viên Phùng. Nhà Thuật có ba đời làm tam công. Tam công là ba chức vị lớn nhất trong triều. Thời Đông Hán thì tam công gồm có: Tư đồ, Tư mã, Tư không. Như vậy, Thuật thuộc loại con dòng cháu giống, sinh ra trong nhung lụa.
Viên Thuật bắt đầu xuất hiện trong chính biến cung Trường Lạc, khi Hà Tiến bị bọn hoạn quan giết. Sau đó, Thuật tham gia vào cuộc hội quân chinh phạt Đổng Trác của các chư hầu. Cuộc chiến này, anh của Thuật là Viên Thiệu làm minh chủ, còn Thuật coi việc lương thảo.
Thuật bắt đầu phát ngôn khi Quan Vũ xin ra chém Hoa Hùng. Thuật mắng Vũ chỉ là hạng vô danh tiểu tốt mà dám đòi ra chém danh tướng Hoa Hùng khét tiếng. Cũng giống như người ngày nay hất hàm hỏi nhau theo tiếng lóng: “chú tuổi gì?”.
Vũ chém được Hoa Hùng khi chén rượu rót ra chưa kịp nguội. Thuật tiếp tục mắng Trương Phi, cũng cùng một lý do: “đại thần còn chưa có ý kiến, sao hạng tiểu tốt dám tâu bày?”. Tháo thì ngược lại.
Tháo mừng và không cho chuyện xuất thân “quý” hay “tiện” là quan trọng, miễn được việc thì thôi. Xong việc, Tháo còn sai người đem trâu, rượu sang mừng Lưu Quan Trương. Còn Thuật giận và đòi bỏ về.
Ta thấy rõ ba điều. Thứ nhất, Thuật không có phong độ đại tướng. Thứ hai, Thuật không có bụng rộng rãi dung người – phẩm chất mà người làm việc lớn nào cũng bắt buộc phải có. Thứ ba, Thuật quen đánh giá người ta qua địa vị, hình thức bề ngoài mà không có con mắt nhận xét tinh đời. Hay có thể Thuật sợ người ta quên mất mình là dòng dõi tam công chăng?
Cũng khó mà khác được. Nguyễn Du có viết trong Truyện Kiều: “Anh hùng đoán giữa trần ai mới già”. Thuật chẳng phải kẻ anh hùng, sao có thể nhìn ra được kẻ anh hùng thuở còn hàn vi?
Cái chất nhỏ nhen và ngu xuẩn của Thuật còn thể hiện ở chỗ không cấp lương cho Tôn Kiên để đến nỗi Kiên thua Hoa Hùng trong cuộc chiến của liên minh chư hầu với Đổng Trác.
Cơ sự này cũng vì Thuật nghe lời gièm rằng: Kiên lập công thì Kiên sẽ thay thế Đổng Trác. Rồi nghe nói anh mình là Viên Thiệu mới lấy được Ký Châu, Thuật cho người lại xin một nghìn ngựa. Thiệu không cho thế là Thuật ghét, tìm cách gây sự.
Gần giống như tình huống thời nay ông anh trúng xổ số, ông em nghe vậy sang xin ít tiền, anh không cho, thế là huynh đệ tương tàn. Thế cũng đã đủ nực cười rồi. Đằng này, Thiệu được Ký Châu còn phải mất bao nhiêu xương máu, đâu phải trúng số mà Thuật đòi?
Thuật vay lương của Biểu, Biểu không cho vay, Thuật cũng ghét. Thuật xui Tôn Kiên đánh Lưu Biểu, còn Thuật sẽ đánh anh mình là Thiệu, để cho Thiệu với Biểu không cứu được nhau. Tóm lại, đối với Thuật chỉ có quyền lợi cá nhân, chẳng có “thân” hay “sơ” gì hết. “Bản Sơ” (Viên Thiệu) cũng chẳng phải là “thân”.
Thuật hứa nếu Lã Bố đánh Lưu Bị, sẽ trọng thưởng cho. Bố điều quân đến thì Lưu Bị đã đi mất. Bố đòi Thuật trả công thì Thuật xù nợ, bảo rằng đã xong việc đâu. Lần sau, Thuật nhớ mình còn nợ Bố khoản đó, bèn đưa 20 vạn hộc thóc để Bố đánh Lưu Bị.
Bố bèn bày ra trò bắn kích cửa nha môn để giải hòa hai bên mà vẫn nuốt được của Thuật số lương thực đó. Thật là “mạt cưa mướp đắng một phường, bà già kẻ cắp chung đường đụng nhau” – kẻ cắp gặp bà già chính là như vậy đó.
Đến như chuyện kết thân giữa Viên Thuật và Lã Bố cũng khiến người ta ôm bụng cười. Hai bên muốn kết thông gia với nhau để cho việc hợp tác bớt phần nghi kỵ. Nhưng vốn Bố cho rằng Thuật trí trá, Thuật lại cho Bố là tráo trở, vậy nên luôn sợ đối phương sẽ chiếm phần tiện nghi về mình.
Thành ra Bố có mỗi một đứa con gái mà chẳng khác gói hàng làm tin, hôn sự bị đưa đi đẩy lại, con gái bị mang đi mang về đến năm lần bảy lượt. Bụng dạ cả hai như thế thì làm sao hợp tác được, chỉ khiến làm trò cười cho anh hùng thiên hạ.
Chuyện nực cười nhất là Thuật cho Tôn Sách mượn ba nghìn binh, năm trăm ngựa để về Giang Đông, còn Thuật thì vồ lấy ngọc tỷ truyền quốc của Sách. Thuật thấy ngọc tỷ thì sáng mắt lên, nào có tính đến chuyện mình vừa thả hổ về rừng, giao long về vực, nguy hại khôn lường.
Rõ ràng nhân tài trước mắt không thèm giữ, anh tài bốn phương nhiều nhan nhản, không nghĩ cách lấy lòng thu phục để làm nên việc lớn… lại chỉ chăm chăm nghĩ đến ngọc tỷ. Có ngọc tỷ, Thuật nghĩ mình có thể tiếm xưng đế hiệu, ai can cũng không được, can nữa thì chém.
Quần hùng “đuổi hươu ở Trung Nguyên” mà thành được chẳng lẽ chỉ vì một viên đá lấp lánh đó ư? Dẫu nó có là một biểu tượng quyền lực của thời đại trước thì cái ý tưởng đó vẫn hết sức ngu muội và non nớt.
Người ta được thiên hạ phải là nhờ thực lực, và nhất là nhờ thời thế và lòng người. Cái đế hiệu muốn có được trước hết phải có chính danh, nếu không chính danh thì tiếm xưng đế hiệu là rất nguy hiểm, ai cũng có thể lấy cớ mà đánh mình được.
Ngọc tỷ vào tay Thuật chỉ hại Thuật chứ có ích lợi gì. Nó biến thành câu chuyện cười rằng: “Tháo có thiên thời, Quyền có địa lợi, Bị có nhân hòa, còn Thuật có… ngọc tỷ.”
Ngọc tỷ cầm trong tay nhưng “kiêu ngạo, xa xỉ quá độ, không thương gì đến quân dân nên họ đều nổi loạn” (trích TQDN). Từ một kẻ binh mạnh lương nhiều, đất đai bát ngát, giờ phút cuối cùng Thuật chẳng có đến một bát mật mà ăn. Bèn kêu to lên một tiếng thổ ra cả chậu máu mà chết.
Nói cho cùng, người trong thiên hạ đời này qua đời khác đã mắng mỏ Viên Thuật nhiều rồi. Ta nay hãy thử làm khác, tìm ra xem ở Thuật có điều gì đáng khen cho vớt vát cái tiếng tăm của bộ “xương khô trong mả” – “mỹ danh” mà Tào Tháo tặng cho Viên Thuật ở trong điển tích “Tào Tháo luận anh hùng” nổi tiếng. Tuy vậy, việc ấy quả là không dễ, người viết xin chờ ý kiến của các độc giả hâm mộ Tam Quốc trong phần bình luận (comment).
Công Lộ ơi Công Lộ, giờ này ngọc tỷ của ngài đang ở đâu và hoàng đế ngài đang lang thang chốn nào trong nhân gian?
Theo Thanh Phong NTDVN