Tăng Quốc Phiên dạy con: 3 đặc điểm để biết gia đình thịnh hay suy

Tăng Quốc Phiên là vị tiến sĩ triều Đạo Quang, nhà Thanh. Ông giữ chức vụ Thị lang các bộ Binh, Lễ, Lại, Hình, đồng thời là một nhà Nho lỗi lạc. Ông không chỉ thành tựu được sự nghiệp to lớn của bản thân mà còn đích thân dạy con, giáo dục ra được những người con tài đức vẹn toàn cho đất nước.

Tăng Quốc Phiên là người cha có phương pháp dạy con tiêu biểu trong lịch sử. Phương pháp dạy con của ông không chỉ bài bản, nghiêm khắc mà còn khéo léo. Người đời sau đánh giá rằng, cách dạy con của ông chính là trí tuệ mà ông để lại cho đời sau.

Ba đặc điểm nhận biết một gia đình thịnh hay suy

Tăng Quốc Phiên thường giáo huấn các con về ba đặc điểm để biết một gia đình có hưng thịnh hay không. Cách làm này của ông vừa là để giáo dục, vừa là để cảnh tỉnh cho con cháu đời sau. Theo ông, tình trạng chung của một gia đình chỉ cần nhìn vào ba điểm là biết

Ba đặc điểm đó là:

Thứ nhất: Nhìn xem con cháu ngủ đến mấy giờ. Nếu như ngủ đến lúc mặt trời lên cao mới bắt đầu dậy thì gia đình này đang từ từ lười biếng mà đi xuống.

Thứ hai: Nhìn xem con cháu trong nhà có chăm chỉ làm việc hay không? Bởi vì thói quen làm việc sẽ ảnh hưởng đến cả cuộc đời của một ngừời.

Thứ ba: Nhìn xem con cháu có thường đọc sách kinh điển của các bậc cao nhân thánh hiền hay không? Bởi vì người không học sẽ không hiểu nghĩa và không biết đạo lý.

Đọc sách là cách cải biến khí chất con người

Tăng Quốc Phiên cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đọc sách. Ông cho rằng, chỉ có đọc sách mới có thể trực tiếp cải biến được khí chất, phong cách, tính tình của con người. Trong sách của Tăng Quốc Phiên có đoạn viết: “Nhân chi khí chất, do vu thiên sinh, bổn nan cải biến, duy độc thư tắc khả biến hóa khí chất”. Đoạn này ý nói rằng khí chất của con người là sinh ra đã có, vốn là điều khó cải biến được, nhưng đọc sách lại có thể cải biến được.

Khi dạy con đọc sách, Tăng Quốc Phiên nhấn mạnh ba điểm chủ yếu sau:

Thứ nhất là phải đọc sách kinh điển

Bởi vì Tăng Quốc Phiên là nhà Nho, cho nên ngay từ khi con cái còn nhỏ, ông đã giáo dục chúng đọc sách một cách rất bài bản và quy củ. Người con trai lớn của ông là Tăng Kỷ Trạch ngay từ nhỏ đã đọc hai cuốn sách “Thập tam kinh” và “Nhị thập tam sử”. Đây cũng là hai cuốn sách chính Tăng Quốc Phiên lấy làm gốc để dạy con.

Theo quan điểm của Tăng Quốc Phiên thì những tác phẩm kinh điển này đã trải qua và được khảo nghiệm bởi lịch sử. Sở dĩ chúng được xưng là các tác phẩm kinh điển bởi trong đó hàm chứa trí tuệ, tư tưởng. Hơn nữa những tư tưởng và trí tuệ này cũng được kiểm nghiệm bởi thực tế. Đây là những điều đáng giá nhất để người đời sau học tập và lĩnh hội.

Chúng ta vì sao phải đọc sách kinh điển? Đó là vì chúng ta muốn học tập tư tưởng và trí tuệ của bậc hiền nhân. Những điều thuộc về tri thức thì sẽ thuận theo thời gian mà không ngừng đổi mới. Nhưng những gì thuộc về tư tưởng và trí tuệ thì càng trải qua thời gian sẽ càng lắng đọng và càng có giá trị học tập. Cho nên, con đường lớn nhất, tắt nhất để lĩnh hội được trí tuệ của các bậc hiền nhân là đọc sách thánh hiền, tác phẩm kinh điển.

Sách thánh hiền nhất định phải đọc một cách chăm chú, chuyên sâu, bởi vì từ hiệu quả học tập mà nói thì đọc chăm chú sẽ có hiệu quả tốt hơn là đọc lướt qua. Tuy rằng, đọc qua loa cũng có thể thu được những kiến thức bề mặt và đọc được nhiều nhưng lại cũng sẽ quên nhiều. Đọc một cách chăm chú thì không giống như vậy, nó sẽ ngấm dần dần và ăn sâu vào tâm trí người đọc.

Thứ hai là chưa đọc xong cuốn thứ nhất thì không cần vội đọc sang cuốn thứ hai

Tăng Quốc Phiên muốn nói rằng, nếu cuốn sách đang đọc mà chưa xong thì không cần vội vã đọc sang cuốn khác. Trên thực tế mà nói, khi đọc sách, rất nhiều người mắc phải tật xấu này. Người ta thường đang đọc cuốn này lại giở cuốn khác đọc, như vậy cuối cùng, một cuốn cũng đọc không xong, một quyển cũng chưa đọc thông, đọc thấu. Tư tưởng này của Tăng Quốc Phiên chính là yêu cầu con phải “đắm mình” vào khi đọc sách, như thế mới lĩnh hội được tri thức.

Tuy rằng Tăng Quốc Phiên chủ trương đọc sách phải “chìm đắm” vào sách nhưng ông lại không nhấn mạnh việc học bằng cách ghi nhớ. Ông từng nói với con rằng: “Phàm là đọc sách, không nhất thiết phải cầu ghi nhớ được nhiều, chỉ cần ngày hôm nay đọc một phần, ngày mai đọc một phần thì lâu dần tự nhiên sẽ có ích.” Ý của Tăng Quốc Phiên ở đây là khi đọc sách nên thoải mái, chuyên chú không cưỡng cầu ghi nhớ, đừng coi thành nhiệm vụ để ghi nhớ.

Mặc dù nên xem đọc sách là một việc thoải mái nhưng không có nghĩa là coi đọc sách là cách giải trí. Tăng Quốc Phiên cho rằng, khi đọc sách có thể cần phải chú thích, ghi chú, vừa nhìn vừa viết. Tức là có thể ghi lại những điều mình lĩnh hội được, đắc được hay những điều mình còn hoài nghi. Về sau, phương pháp đọc sách này của Tăng Quốc Phiên được nhiều người tài trí tôn sùng.

Thứ ba là phải bồi dưỡng sở thích và mục tiêu đọc sách

Cách giáo dục của Tăng Quốc Phiên đối với con của ông là một ví dụ điển hình nhất. Người con trai thứ nhất của ông là Tăng Kỷ Trạch không thích các khoa thi cử, không thích những điều rập khuôn, và văn bát cổ, nhưng lại đặc biệt yêu thích ngôn ngữ học và xã hội học của phương Tây. Tăng Quốc Phiên biết sở thích của con, liền khích lệ con tìm đọc sách theo sở thích của mình.

Hơn nữa, điều khó nhất và cũng đáng quý nhất chính là, những điều mà con trai thấy hứng thú đều là những điều phương Tây mà Tăng Quốc Phiên lại không giỏi về những điều này nhưng ông đã cố gắng tìm hiểu. Về sau này, Tăng Kỷ Trạch viết hai cuốn sách nổi tiếng là “Tây học thuật lược tự thuyết” và “Kỷ hà nguyên bản”, đều do Tăng Quốc Phiên phê duyệt trước khi xuất bản.

Đối với người con trai thứ hai là Tăng Kỷ Hồng, ông cũng áp dụng phương pháp khích lệ này. Biết được con trai có hứng thú với toán học, ông đã cổ vũ, khích lệ con nghiên cứu toán học.

Điều đáng quý chính là, sau khi Tăng Kỷ Hồng kết hôn, vợ của ông là Quách Quân cũng ham đọc sách. Thời ấy phụ nữ ham thích đọc sách là điều hiếm có, nên Tăng Quốc Phiên thuận theo việc dạy bảo con trai, cũng thuận tiện giáo dục con dâu nghiên cứu, đọc sách.

Khác với sở thích toán học của chồng, Quách Quân chỉ có hứng thú với văn học và sử học – phương diện mà Tăng Quốc Phiên vô cùng thông giỏi. Cho nên, dưới sự chỉ dẫn của Tăng Quốc Phiên, con dâu ông đọc rất nhiều sách kinh điển và cuối cùng cũng trở thành một người phụ nữ tài danh trong lịch sử.

Lan Hòa sưu tầm