Vào năm 204 trước Công nguyên (TCN) tướng quân nhà Hán là Hàn Tín đã mở chiến dịch phía bắc, tấn công bất ngờ và giành thắng lợi trước quân Triệu ở khu vực Tỉnh Hình (nay là phía đông Hình Đông, tỉnh Hà Bắc). Đây là trận chiến nổi tiếng diễn ra trong thời Sở – Hán tranh hùng ở Trung Quốc và cũng là trận chiến kinh điển nhất làm nổi bật lên tài thao lược của Hàn Tín.
Trong trận Tỉnh Hình, Hàn Tín với lực lượng dưới 3 vạn lính so với đội hình 20 vạn quân Triệu là vô cùng bất lợi. Nhưng ông đã lợi dụng sự sơ xuất, khinh địch của Trần Dư, bất ngờ tấn công doanh trại địch, một đòn tiêu diệt toàn bộ 20 vạn quân.
Chủ tướng Trần Dư của Triệu, trước đó bắt sống Triệu Vương Yết, phá thành của Hạng Vũ. Hàn Tín lấy được nước Triệu tạo thế chiến lược thuận lợi để Lưu Bang đánh bại Hạng Vũ, thống nhất quốc gia.
Bối cảnh
Sau trận Bành Thành, quân Hán bại trận, các chư hầu đều đào ngũ Lưu Bang. Triệu Yết và Trần Dư, những người chiếm đóng nước Triệu xưng vương, cắt đứt quan hệ với Lưu Bang.
Lưu Bạng trọng dụng Hàn Tín. Sau khi Hàn Tín diệt Ngụy, ông tự mình dẫn quân tấn công Yến và Triệu ở phía bắc, tấn công Tề ở phía đông và chặn đứng quân Sở ở phía nam. Là một tướng quân mưu trí, dũng mãnh số một trong tay Lưu Bang.
Diệt Ngụy và lấy Triệu
Tháng 8 năm 205 TCN, Lưu Bang phong Hàn Tín làm Tả thừa tướng để đánh Ngụy. Ngụy Báo đem nhiều binh đến Bồ Bản chặn cửa sông Lâm Tấn. Hàn Tín dàn thêm nghi binh, bày thuyền bè như muốn vượt qua sông; nhưng trái lại dùng phục binh đi đường đất Hạ Dương, lấy thùng gỗ để quân vượt sông, đánh úp đất An Ấp.
Ngụy vương Báo cả tin, đem binh về đánh trả nhưng đã muộn. Hàn Tín đánh chiếm đất Nguỵ, bắt Báo cầm tù, bình định đất Ngụy, làm thành quận Hà Đông.
Hán vương tiếp tục sai Hàn Tín đem binh sang đông đi về hướng Bắc, đánh nước Triệu và nước Đại.
Diễn biến trận Tỉnh Hình
Sau khi Triệu Yết và Trần Dư biết tin Hán Tín tấn công Triệu, họ đã bảo vệ Tỉnh Hình bằng cách khao tin có 20 vạn quân.
Quân Triệu đang canh giữ Tỉnh Hình, họ ở vị trí thuận lợi, chờ thời và có thể chủ động. Quân Hán chỉ có 3 vạn quân, lại phải hành quân xa ngàn dặm, binh lính kiệt sức, rơi vào thế bất lợi đủ mọi phương diện.
Mưu sĩ của Trần Dư là Lý Tả Xa phân tích rằng, đường ở Tỉnh Hình hẹp, xe ngựa không thể di chuyển cạnh nhau, kỵ binh không thể xếp thành một hàng, lương thực và thức ăn gia súc của quân Hán phải đi ở phía sau. Bởi vậy, nên dẫn quân, cắt đứt con đường lương thực của quân Hán từ con đường nhỏ, khiến chúng không thể tiến, cũng không thể lùi, nơi hoang dã không có lương thực và sẽ bị tiêu diệt chỉ trong vòng mười ngày.
Trần Dư lại cho rằng Hàn Tín có ít quân và kiệt sức vì cuộc tấn công phải bắt đầu từ xa hàng ngàn dặm, nên muốn tấn công trực diện.
Hàn Tín cho quân thám thính được tình hình, biết Trần Dư từ chối chấp nhận đề nghị cố thủ và chặn đường vận lương của Lý Tả Xa nên đã đem quân tiến thẳng tới. Chưa đến cửa Tỉnh Hình, cách đó 30 dặm thì dừng lại cắm trại. Nửa đêm truyền lệnh xuất phát. Chọn 2.000 kỵ binh trang bị nhẹ, mỗi người cầm cờ đỏ ẩn nấp trong núi dọc đường chờ lệnh.
Hàn Tín ra lệnh: “Triệu thấy ta chạy, thế nào cũng bỏ trống thành mà đuổi ra. Các ngươi tiến vào ngay trong thành, nhổ cờ của Triệu dựng cờ đỏ của Hán”.
Sau đó ông sai các tướng truyền bảo chỉ ăn cơm lót dạ thôi, và nói: “Hôm nay phá quân Triệu xong sẽ họp nhau ăn tiệc.”
Các tướng nghe lệnh nhưng vẫn nghi hoặc không ai tin. Sau đó Hàn Tín nói với tướng sĩ: “Quân Triệu đã giữ địa thế tiện lợi trước để xây đồn lũy, chúng lại chưa thấy cờ trống, đại tướng của ta nên chưa chịu tiến lên đánh đội tiên phong vì chúng nghĩ ta đến nơi đường hẹp, hiểm trở sẽ quay lại.”
Rồi ông sai một vạn lính đi trước bày trận quay lưng ra sông. Đó là phép tối kỵ trong binh pháp vì theo binh pháp, phải dựa vào núi và nhìn ra sông, nếu tựa vào sông sẽ bị kẻ địch đánh dồn tới hết đường chạy, đó là chỗ chết. Quân Triệu từ xa nhìn thấy thì cười vang, cho rằng Hàn Tín không biết gì về quân sự.
Lúc bình minh, Hàn Tín dựng cờ đại tướng, gióng trống lên, kéo quân ra cửa Tỉnh Hình. Quân Triệu mở cửa lũy, đánh nhau to một hồi lâu. Bấy giờ Hàn Tín vờ bỏ cờ trống chạy đến đạo quân gần sông. Đạo quân gần sông rẽ ra, đón lấy họ, rồi lại chiến đấu dữ dội.
Quân Triệu quả nhiên bỏ thành ra tranh lấy cờ trống của Hán, đuổi theo Hàn Tín. Sau khi Hàn Tín đã nhập vào đạo quân ở gần sông thì quân đội đều liều chết chiến đấu không thể nào đánh bại được. Hai nghìn kỵ binh mà Hàn Tín đã cho đi từ trước chờ đến khi quân Triệu bỏ lũy trống đuổi theo để lấy cờ trống của Hán, liền đột nhập vào trong thành, nhổ tất cả cờ của Triệu để dựng hai nghìn lá cờ đỏ của Hán.
Quân Triệu đã không thắng, không bắt được Hàn Tín, muốn quay trở về đồn, nhưng trong thành toàn là cờ đỏ của Hán thì sợ hãi, cho rằng quân Hán đã bắt được tướng của Triệu vương nên hoảng loạn bỏ chạy. Tướng Triệu bất lực chém quân cũng không ngăn lại được. Quân Hán hai bên áp lại, phá tan quân Triệu, chém Trần Dư trên sông Chi Thủy, bắt sống Triệu vương Yết.
Sau chiến tranh, Hàn Tín trấn áp nước Triệu, chiêu mộ người Yên đầu hàng, quân Hán ở phía nam và Thành Cao (Hưng Dương, Hà Nam ngày nay) đáp trả nhau, gây ra mối đe dọa lớn cho quân Sở từ phía sau.
Trong trận chiến này, Hàn Tín liều mình đi vào vùng nguy hiểm, dàn dựng đội hình quay lưng vào sông, một đòn tiêu diệt quân Triệu. Dàn trận này đã trở thành một điển hình nổi tiếng trong lịch sử các cuộc chiến tranh Trung Quốc cổ đại về việc sử dụng quân linh hoạt để giành chiến thắng khi có ít binh lính.
Trận Tỉnh Hình để lại nhiều khám phá quý giá cho thế hệ tương lai. Điểm quan trọng nhất chính là việc sử dụng quân đòi hỏi sự linh hoạt, tránh giáo điều cứng nhắc. Điều này giống như những gì Nhạc Phi đã nói vào thời nhà Tống: “Trước trận hậu chiến, binh pháp thường vậy, vận dụng linh hoạt là tài tình nhất, phụ thuộc vào sự nhất tâm”. Có thể nói Hàn Tín là người dùng binh như thế, không phụ thuộc vào binh pháp mà phụ thuộc vào thực tế và sự linh động. Đặt tâm vào để chiến thắng, quan trọng hơn binh pháp tối ưu.
Nguồn: Secretchina